به همین خاطر امروزه سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه فناوری اطلاعات صورت گرفته است و سبب گسترش روشی متحول در زمینه آموزش و یادگیری گشته که با آموزش‌های کلاس‌محور در سطحی مکمل به رقابت می پردازد.
آموزش الکترونیکی این امکان را فراهم می آورد تا تجارب یادگیری مؤثر برای کاربرد اطلاعات و مهارت‌ها در جهت به انجام رساندن مطلوب فعالیت‌ها و امور به‌صورت عام و ویژه در اختیار یادگیرندگان قرار گیرد.
چنین امری محیط یادگیری را طلب می‌کند که با پشتیبانی شبکه‌های الکترونیکی « دانش پس زمینه، تجربه و علاقه های متفاوت را در وضعیت یادگیری وارد کند، ارتباطات بی‌همتا برای ساختن دانش توسط یادگیرندگان فراهم نماید، همچنین یادگیری فعال را بر انفعالی ترجیح دهد و موجب تشویق فعالیت‌های یادگیری مشارکتی و گروه محور جهت درک پرسش‌های یادگیرندگان با یک‌دیگر و تشریح دیدگاه‌های چندگانه و ... گردد.»( اسکویی و همکاران، 1385 ).
طراحی آموزشی و تألیف محتوای این‌چنین محیط‌های یادگیری مستلزم داشتن تجارب علمی و عملی بسیار غنی می باشد و نیازمند گروهایی از افراد متخصص در این زمینه است که با تجارب خود بتوانند محتوا را تألیف و محیط‌های یادگیری را طراحی نمایند تا مقاصد آموزش‌های الکترونیکی را به ثمر رسانند. بنابراین ضروری است مروری بر یادگیری الکترونیکی(E- learning )، انواع و ابزار آن ، نقش و جایگاه طراحان آموزشی در به ثمر رساندن موفق یادگیری داشته باشیم.

آموزش الکترونیکی
هرنوع یادگیری، آموزش یا پرورش را، که با استفاده از فناوری‌های رایانه‌ای شناخته شده به‌خصوص فناوری‌های مبتنی بر شبکه‌ی اینترنت ارائه می‌گردد، آموزش الکترونیکی گفته می‌شود ( فالون و براون ، 2003، ترجمه ی باقری و حسین کوچک، 1383 ).
یادگیری الکترونیکی ( E- learning ) استفاده از فناوری‌های وب و اینترنت برای آفرینش تجارب آموزشی (هورتون، ترجمه خسرو مهدی پور عطایی، 1384)

انواع آموزش الکترونیکی

روش‌های آموزش الکترونیکی را می‌توان بر اساس میزان تفاوت آن‌ها با استراتژی‌های سنتی آموزش دسته‌بندی کرد. معمولاً آموزش‌های الکترونیکی، در کنار روش‌هایی نظیر آموزش توسط یک استاندارد راهنما، مطالعه‌ی فردی، استفاده از کتاب‌ها و ویدئو و ...، به‌عنوان بخش‌های یک سیستم جامع آموزش مطرح‌اند. بهره‌گیری از مجموعه‌ی این روش ها زمانی اتفاق می‌افتد که سازمان در حال حرکت از سیستم آموزش سنتی به آموزش الکترونیکی باشد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که اتخاذ چنین رویکردی بهترین راه حل برای برآورده ساختن نیازهای آموزشی سازمان است. این روش رویکرد آموزش ترکیبی نامیده می شود( فالون و براون، به نقل از باقری و حسین کوچک، 1383 ).
آموزش الکترونیکی را میتوان به دو دسته‌ی عمده‌ی همزمان و غیرهمزمان تقسیم بندی کرد.
- آموزش الکترونیکی همزمان : از مدلی آموزشی استفاده می‌کند که در آن یک کلاس درس، دوره، سخنرانی یا جلساتی با استفاده از اینترنت برگزار می‌شوند. این نوع از آموزش به این دلیل همزمان نامیده می‌شود که در آن باید تمام شرکت کنندگان به طور همزمان حاضر باشند.
- آموزش الکترونیکی غیرهمزمان نسخه‌ی تحت شبکه آموزش‌های مبتنی بر رایانه است که عمدتاً از طریق لوح فشرده یا شبکه محلی سازمان ارائه می شوند. عموماً محتوای آموزشی از یک ِسرور تحت شبکه ارائه و در هنگام صدور تقاضا به رایانه‌ی یادگیرنده ارسال می‌شود( همان منبع ).

ابزار الکترونیکی تألیف محتوا در یادگیری الکترونیکی

سیستم مدیریت محتوای یادگیری( LCMS )

« ICD » سیستم محتوای یادگیری را به صورت سیستمی تعریف می‌کند که برای تولید، ذخیره کردن، ساخت و تحویل محتوای یادگیری الکترونیکی فردی به شکل « اشیای یادگیری » به‌کار رفته است( برنان، فنک و اندرسون، 2001 ) .
از نظر « ICD » ابزار ال‌سی‌ام‌اس‌ها (LCMS ) را در جهت تسهیل ارتباطات برای کلیه‌ی مخاطبین از طریق تجارب یادگیری مؤثر می‌توان به‌کار برد. نقاط قوت این ابزار به شرح زیر می‌باشد ( همان منبع).
1- یادگیری در زمینه‌ی خاص: ال‌سی‌ام‌اس(LCMS ) اشیای یادگیری را انتخاب می‌کند و آن‌ها را دریک سری قرار می‌دهد که به‌وسیله‌ی پرسشنامه، نقش شغلی ، تجربه قبلی و پیش‌آزمون یادگیرنده تعیین شده است. محتوای نمایش داده شده به یادگیرنده نیازهای فردی و اهداف سازمان را بازتاب می‌دهد و این اطمینان ایجاد می‌گردد که یادگیرنده وقت خود را برای یادگیری اطلاعات و مهارت‌هایی می‌گذارد که به آن‌ها نیاز دارد. یادگیرنده می تواند با انتخاب شیئ یادگیری یا یک سری اشیای یادگیری به مطلب یا مهارت‌هایی که در حقیت نیاز به دانش آن‌ها دارد، دست یابد و از بسیاری مطالب که به صورت خطی ارائه می‌شود و یادگیرنده هم‌اکنون آن‌ها را می‌داند، عبور نماید.
2- کاربرد برای آموزش مخاطبین متفاوت: یادگیری براین اساس شامل مخازن اشیای یادگیری است که این امکان را ایجاد می‌نماید تا اشیای خاص قابلیت کاربرد برای مخاطبین مختلف را داشته باشد. این کاربرد از طریق توسعه‌ی اشیای یادگیری و به اشتراک گذاردن آن مطابق با نیازهای یادگیرندگان مختلف صورت می‌گیرد.
3- مقاوم کردن محتوای الکترونیکی برای مقاصد آینده: یک سیستم مدیریت محتوای یادگیری می تواند به‌طور کارآمد محتوای یادگیری را برای انتشار آینده، توسعه و مدیریت کند. طراحان آموزشی و مؤلفان محتوای الکترونیکی به‌جای تولید یک درس جدید از ابتدای آن، بسیاری از اشیای یادگیری مشابه را به‌کار می‌برند و اشیای یادگیری نامربوط را حذف و اشیای یادگیری جدید را که به آن نیاز دارند جای‌گزین اشیای نامربوط می‌کنند و محتواهایی که نیاز به به‌هنگام کردن دارند را به‌هنگام می‌نمایند( همان منبع).

مؤلفه های ال‌سی‌ام‌اس‌ (LCMS ) عبارت‌اند از :
• تألیف/ نشر محتوا؛
• قابلیت کسب و وارد کردن دارایی‌های به شدت توسعه یافته؛
• دارا بودن یک مخزن یادگیری مرکزی ( مجموعه سؤال، کتابخانه‌ی مستندات مشترک )؛
• توسعه بخشی؛
• تعیین نوع و سابقه؛
• پشتیبانی فراداده‌ها / طبقه‌بندی؛
• پشتیبانی برای نشر شبکه، لوح فشرده، مطالب چاپی، شرایط ارائه‌ی مطالب به یادگیری الکترونیکی؛
• پشتیبانی استاندارد؛
• مدیریت فرایند توسعه؛
• رابط کاربر پویا( دینامیک)؛
• ابزار امور اجرایی یادگیرنده( ویکی‌پدیا، 2008).

به‌طور اجمالی ال‌سی‌ام‌اس‌ (LCMS ) ابزاری برای تألیف و کاربرد مجدّد یا تعین هدف مجدّد محتوا ( اشیای یادگیری تغییر یافته ) MLO و فضای مجازی برای تعامل یادگیرنده ( مانند مراکز گفت‌و‌گو و اتاق‌های چت ) فراهم می‌کند.
مسائلی که ال‌سی‌ام‌اس‌ (LCMS ) قادر به حلّ آن است، عبارت‌اند از:
• مدیریت مرکزی محتوای یادگیری یک سازمان برای پژوهش و بازیافت کارآمد؛
• افزایش تولید حول محورهای زمان توسعه‌ی سریع و متراکم؛
• افزایش تولید مدل ساخت، نگه‌داشت و انتشار/ تحویل محتوای یادگیری؛
• کاهش زمان کارآموزی و توسعه‌ی یادگیری با محتوای خصوصی( همان منبع).
لازم به ذکر است که سیستم‌های مدیریت محتوای یادگیری ال‌سی‌ام‌اس‌ (LCMS ) با سیستم‌های مدیریت یادگیری ( LMS ) به صورت مکمل عمل می نمایند. اطلاعات از این دو سیستم مبادله می‌شود، سرانجام نتیجه آن تجربه یادگیری غنی‌تر برای کاربرد جامع‌تر برای مسئولان یادگیری است. ال‌ام‌اس(LMS ) می‌تواند جوامع کاربر را مدیریت کند و راه‌اندازی اشیای مناسب، ذخیره و مدیریت شده به وسیله ال‌سی‌ام‌اس‌ (LCMS ) را برای هریک امکان پذیر ‌کند(.برنان، فنک و اندرسون، 2001).
شکل زیر رابطه دو سیستم تلفیق شده را در یک محیط یادگیری الکترونیک ترسیم می‌کند.

LMS – LCMS Integration in a Learning Ecosystem

نقش و جایگاه طراحان آموزشی در آموزش الکترونیکی
طراحی آموزشی روشی است که با انجام بعضی فعالیت‌های یادگیری با یک ترتیب خاص در زمینه‌ی محیط یادگیری خاص، یادگیرندگان را قادر به کسب اهداف یادگیری خاص می‌کند(اسکورم ، 2001 ).
هم‌چنان‌که قبلاً ذکر شد. کار طراحان آموزشی در تألیف محتوا و طراحی محیط‌های شبکه محور، هم‌چنین نظارت بر اجرای آموزش‌های الکترونیکی بسیار مهم و ضروری است. بنابراین لازم است هرچند اجمالی به این مقوله پرداخته شود و در ادامه طی سلسله مقاله هایی به تشریح عمیق‌تر نقش و وظایف طراحان آموزشی بپردازیم.
طراحان آموزشی می‌باید بتوانند با استفاده از تئوری‌ها و نظریه‌های یادگیری، و بهره گیری از علوم ارتباطات، اصول یادگیری و آموزش را به مشخصه‌های مواد و فعالیت‌های آموزشی تبدیل کنند.
بنابراین وظایف طراحان آموزشی شامل مواردی به شرح زیر می‌باشد:
با استفاده از تکنیک‌های « تحلیل نیاز » موقعیت شخصی کاربران را مشخص و درک نمایند؛
مشکلات یادگیری را تجزیه و تحلیل کنند؛
به تحلیل صحیح مسئله‌ی آموزشی پرداخته و راه حل‌های مؤثر تجویز نماید؛
بین تئوری‌های یادگیری و طراحی آموزشی رابطه‌ی عملی برقرار کنند، زیرا تئوری‌های یادگیری:
الف) منبع راهبردها، تدابیر و روش‌های آموزشی هستند؛
ب) بنیادی برای انتخاب راهبردی معقول و هوشمندانه فراهم می‌کنند،

وظایف طراحان آموزشی از نظر استاندارد اسکورم

 کار طراحان آموزشی با استفاده از رویکرد طراحی آموزشی حمایت از انواع راهبردهای یادگیری؛
 تعیین مشخصات برای تشریح عناصر و ساختار هر واحد یادگیری شامل موارد زیر:
- منابع؛
- دستورالعمل‌ها برای فعالیت‌های یادگیری؛
- قالب برای تعامل‌های ساختار یافته؛
- مدل‌های مفهومی( مانند یادگیری مسئله محور) ؛
- اهداف، موضوع‌ها و بازده‌های یادگیری؛
- ابزار و راهبردهای سنجش.
مشخص کردن ویژگی های کاربران از طریق تحلیل نیازها – تحلیل تکالیف؛
مشخص کردن پیش‌نیازها؛
ارائه‌ی اهداف یادگیری؛
طراحی سلسله فعالیت‌های آموزش و یادگیری و طراحی توسعه‌ی تجارب یادگیری؛
مشخص نمودن مؤلفه‌های نقش، خصوصیات، فعالیت‌ها و محیط‌های یادگیری؛
طراحی بسته‌بندی محتوا؛
فراهم کردن محیط یادگیری مناسب با درک شرایط و وضعیت یادگیری و درک کامل از روش‌های یادگیری.
نقش: نوع شرکت کنندگان در یک واحد یادگیری.
خصوصیات: مبنایی را تشکیل می‌دهد که براساس آن مجموعه‌ی سوابق، پوشه‌ی کار کاربر ساخته‌می‌شود.
فعالیت: یکی از عناصر ساختاری اصلی کار یادگیری در طراحی آموزشی است و عامل اتصال بین نقش‌ها، اهداف و فعالیت یادگیری در محیط یادگیری است.
محیط یادگیری: فعالیت‌ها در یک محیط انجام می‌گیرد که یک مجموعه‌ی ساختار یافته از اهداف، خدمات و محیط‌های فرعی یادگیری است( اسکورم، 2001 ).
علاوه بر وظایفی که به طور کلی بر عهده‌ی طراحان آموزشی در طراحی محیط‌های شبکه محور می‌باشد، طراحان آموزشی برای بهبود کیفیت کار تألیف محتواهای الکترونیکی به امور زیر نیز می‌پردازند:
- اولویت بندی کاربرد در طراحی و ارائه‌ی یک واحد یادگیری
- تقسیم‌بندی ابزار تألیف
- تقسیم‌بندی حرکت‌های فنی در تحویل یک واحد یادگیری( مانند مدل‌های بسته‌بندی محتوا)
- تعیین مسیرهای انتقال اطلاعات به کاربران متقاضی و نحوه‌ی به اشتراک گذاری واحدهای یادگیری
- کنترل و ارتقای کیفیت واحدهای یادگیری
- تفسیر و ترجمه محتوا از یک مدول ( ماجول ) آموزشی به مدول دیگر( اسکورم، 2002 ).

در مجموع طراح آموزشی مسئول توسعه‌ی اهداف درس، تعریف و تعیین توالی واحدهای یادگیری، طراحی روش‌های یاددهی- یادگیری و ارزشیابی است، کلیه‌ی این امور مطابق با نیازهای یادگیرنده و اهداف کارآموزی است. طراحان آموزشی هم‌چنین باید در تعیین سهم روش‌های ارائه‌ی مطلب و رسانه (گرافیک، ویدئو و ... ) در تأثیرگذاری کارآموزی جامع نظارت داشته باشند(کانراد و کینکز ، 2009 ).

منابع فارسی
- اسکویی، یاسمن؛ سلیمی، حشمت و مطیعی، سیده طیبه( 1385 )، ارزشيابي محتوايي نرم‌افزارهاي آموزشي براساس ملاك‌هاي مبتني بر مدل‌هاي نوين آموزشي، تهران: پژوهشکده تعلیم و تربیت.
- فالون، کارل و براون، شارون( 2003 )، استانداردهای یادگیری الکترونیکی، ترجمه: فردوس باقری و مهدی حسین کوچک( 1383 ). تهران: مؤسسه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزشی مدارس هوشمند.
-
- هورتون ، ابزارها و فناوری‌های E- learning ؛ ترجمه خسرو مهدی پور عطایی. تهران: مؤسسه فرهنگی دیباگران.

منابع انگلیسی
1- Kerri Conrad and Training Links(2009), Instructional Design for Web – Based training , HRD Press Amhers /Massachusetts.
2- Michael Brennan, Susan Funke, and Cushing Anderson(2001 ), The Learning Content Management System, www.Idc.com.
SCORM, January 2001, version 1.1-3
4-Whitney, Jeff (2008), A Critical Link to Learning Success Learn Lead. Training Industry Quarterly, spring 2008 / A Training Industry, Inc. ezine / www.trainingindustry.com/TIQ.
5- Wikipedia(2009), Learning Content Management System.