مقدمه ای بر فرایند طراحی آموزشی

پیش از شروع پروژه ی طراحی آموزشی، ابتدا باید به این سئوال پاسخ دهیم که آیا همه موقعیت ها مستلزم مداخله آموزشی است بطور مثال:

کارکنان فوریتها که به تلفن 911 پاسخ می دهند اطلاعات درست و کامل موقعیت اظطراری را به پلیس و آتش نشانی منتقل نمی کنند. بنابر این عملکرد افراد مطابق انتظار نیست.

آیا راه حل آموزش است؟

در نگاه اول به نظر می رسد که متصدیان فوریت های 911 جهت آشنایی با نحوه ی ثبت اطلاعات صحیح به کار آموزی نیاز دارند. اما آیا ما می دانیم آموزش بیشتر این مشکلات را حل خواهد کرد؟ با تحلیل دقیق تر محیط ، ممکن است روشن شود که گوشی تلفن برای متصدیلن مناسب نیست و کارآموزی این مشکل نمی تواند حل کند

با این مثال خاص متوجه می شویم که فرایند طراحی آموزشی کار با یک مشکل یا نیاز شروع می شود

در طراحی آموزشی جهت تعیین مشکل چهار موقعیت برای تعیین مشکلات عملکردی مشخص کرده است:

1- عرصه فرآورده جدید

2- پاسخ دهی به مشکل عملکردی موجود

3- باز آموزی اطلاعات به روز شده

4- تهیه راهبرد

همچنین نیاز های افراد و سازمانها همیشه در حال تغییر هستند و راه حل برای مشکل خاص و فعلی است.

سه رویکرد تعیین مشکلات آموزشی شامل: سنجش نیاز ها – تحلیل هدف – سنجش عملکرد است و ما هر کدام را به تفضیل بیان می کنیم

سنجش نیاز ها:

کافمن و دیگران سنجش نیاز ها را ابزاری جهت تعیین مشکل و سپس انتخاب مداخله ای مناسب تشریح کرده اند.

فرایند سنجش نیاز ها چهار کارکرد دارد:

1- نیازهای مربوط به عملکرد

2- نیازهای اساسی مشخص

3- انتخاب اولویت ها

4- داده های خط پایه جهت سنجش اثر بخشی آموزش فراهم می کند.

حال می خواهیم مفهوم نیاز را بررسی کنیم. نیاز ، فاصله موجود میان انتظارات و شرایط فعلی تعریف می کنیم

بنابراین اگر عملکرد واقعی معادل یا فراتر از عملکرد مورد انتظار نباشد، طراحان متوجه نیازها می شوند.

انواع نیاز ها و منابع داده ها

در برنامه ریزی و اجرای نیاز سنجی شش طبقه نیاز قابل تشخیص هستند(مریل1991)

این شش طبقه چهار چوبی برای طراحان فراهم می کنند تا نوع اطلاعاتی که باید جمع آوری شود و ابزار دسته بندی نیازها، مشخص شود.

1- نیاز های هنجاری

مفایسه مخاطب مورد نظر با استندارد ملی را نیاز های هنجاری می گویند، و در آموزش و پرورش شامل هنجارهای پیشرفت تحصیلی است.اولین گام در تعریف نیاز های هنجاری کسب داده های هنجاری است. بعد تعریف نیاز های هنجاری طراح باید به گردآوری داده ها از مخاطب و مقایسه با هنجار بپردازد.

2- نیاز های تطبیقی

نیازهای تطبیقی شبیه نیاز های هنجاری هستند. و تفاوت بین آنها در این است که مقایسه گروه با گروه هم سنخ خودش است به طور مثال مقایسه یک کلاس با یک کلاس معادل

3- نیازهای محسوس

خواسته فرد جهت بهسازی عملکرد خود است. یعنی فاصله بین عملکرد فعلی با مطلوب است

4- نیازهای بیان شده

نیازی است که در عمل مشهود است و اغلب افراد تمایل به صرف هزینه در این نیازها هستند. یعنی انتخاب از بین چند گزینه دوره آموزشی است

5- نیازهای پیش بینی شده یا آتی

در فرایند طراحی آموزشی اغلب بر شناسایی تمرکز می شود که با مشکلات عملکردی موجود ارتباط دارند. این نیاز ها وسیله ای جهت شناسایی تغیرات آینده می باشند.

6- نیازهای مربوط به رخ دادهای بحرانی

میگر این نیاز ها را به عنوان کاستی هایی تعیین کرده است که پیامد های قابل توجه دارند.

اجرای سنجش نیازها

که شامل 4 مرحله برنامه ریزی، جمع آوری دادها، تجزیه و تحلیل داده ها و آماده کردن گزارش نهایی که هر مرحله شامل گامهای مجزایی نیز است

مرحله برنامه ریزی شامل تعیین مخاطب، هدف، راهبرد،تحلیل،شرکت کنندگان

مرحله جمع آوری داده ها شامل تعیین حجم نمونه و زمان بندی

مرحله تجزیه و تحلیل داده ها شامل الویت بندی نیاز ها است. یک روش الویت بندی نیاز ها، روش دلفی است که فرایندی مکرر است. مزیت آن نظام مندی و عیب آن وقت گیر بودن آن است. روش دیگر استفاده از نیازهای مشخص به عنوان درون داد تحلیل هدف است.

مرحله آماده کردن گزارش نهایی که آخرین مرحله سنجش نیازهاست شامل چهار بخش می باشد

1- خلاصه ای از هدف بررسی

2- خلاصه ای از فرایند

3- خلاصه ای از نتایج با جداول همراه

4- توصیه های ضروری بر مبنای داده ها

دومین رویکرد تعیین مشکلات مربوط به تحلیل هدف است

برخی اوقات انجام سنجش نیاز ها نه عملی است و نه ممکن بنابراین با تحلیل هدف به تعریف مشکلات غیر قابل تعریف ذکر می کند.(میگر1984) که شامل شش مرحله است:

1- شناسایی یک هدف

2- تدوین هدفها

3- اصلاح هدفها

4- رتبه بندی هدفها

5- اصلاح مجدد هدفها

6- رتبه بندی نهایی

مقایسه تحلیل هدف و سنجش نیازها

در تحلیل هدف زمان کمتر و حیطه محدودتر است . شروع با مشکل قبلا تعیین شده و بعد تاکید بر راه حل است. اما در تحلیل هدف افراد متخصص و آشنا و انتخاب روش مربوط به هزینه، زمان محدوده پروژه و اعتبار اطلاعاتی دارد و طراح مطمئن است که مشکل واقعی است.

سومین رویکرد سنجش عملکرد

طراحی برنامه کار آموزی تا مشکل معینی را رفع کند. کار آموزی اثر بخش مربوط به مشکل واقعی است

میگر در تحلیل عملکرد به تعیین مشکلات عملکردی می پردازد. روست هم جستجوی منشا مشکل را مهم میداند

ممکن است با سنجش نیازها و سنجش عملکرد کار را شروع و سپس جهت اصلاح مشکل از تحلیل هدف استفاده کرد.

پایان

برگفته از کتاب طراحی آموزش اثر بخش-گری آرموریسون.کمپ و همکاران- ترجمه آقای رحیمی دوست